Istota problemu

Przytłaczająca większość (w naszej ocenie około 95%) umów kredytów „CHF” przygotowanych przez banki zawiera poważne wady prawne.

Fundamentalnym zarzutem do większości umów jest ich konstrukcja, która zastrzega dla banków uprawnienie określania, ile kredytobiorca ma zapłacić, żeby spłacić swój dług. Potwierdzają to organy państwowe, Prezes UOKiK (zwalcza nieuczciwe praktyki banków. To dzięki jego aktywności tak wiele bankowych klauzul umownych trafiło do słynnego rejestru klauzul zakazanych), Rzecznik Finansowy, Rzecznik Praw Obywatelskich. 

Obowiązujące prawo chroni konsumentów. Przepisy te pochodzą w całości z prawa unijnego. Na mocy tych przepisów wadliwa umowa podlega „odfrankowieniu” lub stwierdza się jej nieważność. Skutkiem jest niezwiązanie wadliwą umową co jest dotkliwą sankcją wobec nieuczciwego przedsiębiorcy. Jest to jeden z powodów dla którego warto zająć się swoją umową z bankiem i rozpocząć walkę w sądzie. W naszej pracy powołujemy się właśnie na bogate orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE w Luksemburgu (TSUE) oraz Dyrektywę 93/13 EWG.

W naszej argumentacji procesowej, szczególnie mocny nacisk kładziemy na prawo europejskie oraz wyroki Trybunału Sprawiedliwości UE w Luksemburgu (TSUE). TSUE w ostatnich latach wydał całą serię wyroków, w których wskazał, że kredyty frankowe są nieuczciwe, jeśli banki nie poinformowały dokładnie, jakie mogą być konsekwencje ekonomiczne dla kredytobiorców.

Najważniejsze wyroki TSUE:

• wyrok C-186/16 z 20.09.2017 r. (Andriciuc): TSUE wskazał, że bank ma obowiązek wyjaśnić przed zawarciem umowy, jaki wpływ na obsługę kredytu walutowego będzie mieć silna deprecjacja waluty krajowej (pkt. 49 wyroku), bank ma obowiązek poinformować o tym, że ryzyko kursowe może okazać się trudne do udźwignięcia i przedstawić wahania kursów.
  http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=194645&doclang=PL
• postanowienie C-126/17 z 22.02.2018 r. (ERSTE Bank Hungary): TSUE wskazał, że aby element walutowy w umowie kredytu mógł być uznany za uczciwy, to konieczne jest (a) wpisanie kwoty kredytu w walucie krajowej i walucie CHF wprost do umowy, albo (b) jeśli saldo w jednej z walut jest obliczane przy wypłaceniu kredytu – to mechanizm i kurs wymiany muszą być przejrzyste dla klienta banku.
  W naszej ocenie – stosowanie kursów z tabel bankowych powoduje, że konsument nie ma możliwości samodzielnego obliczenia salda początkowego kredytu, a zatem element frankowy jest w całości nieuczciwy.
  http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=201348&pageIndex=0&doclang=PL&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=7959817
• wyrok C-51/17 z 20.09.2018 r. (OTP Bank): TSUE wskazał, że oświadczenie kredytobiorcy o świadomości ryzyka walutowego „in blanco” wymaga oceny przez sąd krajowy w kontekście rzeczywistych informacji o ryzyku przekazanych przez bank (pkt. 77 wyroku), a sąd krajowy ma obowiązek ocenić, czy umowa była uczciwa w dniu jej zawarcia, bez względu na to, że w późniejszym czasie (2014 r.) węgierskie ustawy nakazały bankom zwrócić tzw. „spready” i dokonały systemowego „przewalutowania”.
  http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=205931&mode=req&pageIndex=1&dir=&occ=first&part=1&text=&doclang=PL&cid=7944830
• wyrok C-118/17 z 18.03.2019 r. (Dunai): TSUE wskazał, że niejasne sformułowanie umowy dotyczące ryzyka kursowego oznacza nieważność całej umowy „frankowej”.
  http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=211709&pageIndex=0&doclang=PL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=3880122

Najbardziej znany jest oczywiście wyrok TSUE w polskiej sprawie frankowej (tj. C-260/18, Dziubak). Ten wyrok potwierdza w całości wcześniejsze wyroki TSUE i zapewne dla polskich sądów jest najsilniejszym argumentem „psychologicznym”.

• wyrok C-260/18 z 3.10.2019 r. (Dziubak): TSUE wskazał, że nieuczciwe postanowienia umów kredytu, które odwołują się do bankowych kursów wymiany walut, nie mogą być zastępowane poprzez odwołanie do ogólnych przepisów prawa odwołujących się do ustalonych zwyczajów czy zasad słuszności. Zamyka to drogę do wstawiania do umowy kursu średniego NBP w miejsce nieuczciwych kursów bankowych. Nie da się problemu frankowego sprowadzić do kwestii zwrotu „spreadów”, jak chcą banki. Zdaniem TSUE, sąd krajowy ma tylko 2 możliwości – albo uznać, że możliwe jest w świetle polskiego prawa istnienie „odfrankowionej” umowy (PLN + LIBOR), albo uznać, że umowa jest nieważna w całości.
  http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=218625&pageIndex=0&doclang=pl&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=7959817

DYREKTYWA RADY 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Artykuł 1
1. Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do nieuczciwych warunków umownych w umowach zawieranych pomiędzy sprzedawcą lub dostawcą a konsumentem.
2. Warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze oraz postanowienia lub zasady konwencji międzynarodowych, których stroną są Państwa Członkowskie lub Wspólnota, zwłaszcza w dziedzinie transportu, nie będą podlegały przepisom niniejszej dyrektywy.
Artykuł 2
Do celów niniejszej dyrektywy:
a) „nieuczciwe warunki” oznaczają warunki umowne zdefiniowane w art. 3;
b) „konsument” oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych niniejszą dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem;
c) „sprzedawca lub dostawca” oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną, która w umowach objętych niniejszą dyrektywą działa w celach dotyczących handlu, przedsiębiorstwa lub zawodu, bez względu na to, czy należy do sektora publicznego czy prywatnego.
Artykuł 3
1. Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.
2. Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie
uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Jeśli sprzedawca lub dostawca twierdzi, że standardowe warunki umowne zostały wynegocjowane indywidualnie, ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na nim.
3. Załącznik zawiera przykładowy i niewyczerpujący wykaz warunków, które mogą być uznane za nieuczciwe.
Artykuł 4
1. Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w czasie wykonania umowy, do wszelkich okoliczności związanych z wykonaniem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna.
2. Ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.
Artykuł 5
W przypadku umów, w których wszystkie lub niektóre z przedstawianych konsumentowi warunków wyrażone są na piśmie, warunki te muszą zawsze być sporządzone prostym i zrozumiałym językiem. Wszelkie wątpliwości co do treści warunku należy interpretować na korzyść konsumenta. Powyższa zasada interpretacji nie ma zastosowania w kontekście procedury ustanowionej w art. 7 ust. 2.
Artykuł 6
1. Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.
2. Państwa Członkowskie podejmą niezbędne kroki do zapewnienia, iż konsument nie utraci ochrony przyznanej mu na mocy niniejszej dyrektywy, poprzez wybór prawa państwa trzeciego
jako prawa obowiązującego w stosunku do danej umowy, jeśli ta ostatnia pozostaje w ścisłym związku z terytorium Państw Członkowskich.
290 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 15/t. 2
Artykuł 7
1. Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów Państwa Członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami.
2. Środki określone w ust. 1 obejmują postanowienia, według których osoby i organizacje mające uzasadniony interes na mocy prawa krajowego, związany z ochroną konsumentów, będą mogły wszcząć postępowanie zgodnie z właściwym prawem krajowym przed sądami lub przed organami administracyjnymi mającymi odpowiednie kwalifikacje do decydowania, czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania
są nieuczciwe; co umożliwi powyższym osobom i organizacjom podjęcie stosownych i skutecznych środków w celu zapobieżenia stałemu stosowaniu takich warunków.
3. W poszanowaniu przepisów prawa krajowego prawne środki zabezpieczające określone w ust. 2 można skierować oddzielnie lub łącznie przeciwko kilku sprzedawcom lub dostawcom z tego samego sektora gospodarki lub przeciwko ich stowarzyszeniom, które stosują lub zalecają stosowanie tych samych lub podobnych ogólnych warunków umowy.
Artykuł 8
W celu zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta Państwa Członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne z Traktatem w dziedzinie objętej niniejszą dyrektywą.
Artykuł 9
Nie później niż w ciągu 5 lat od daty określonej w art. 10 ust. 1 Komisja przedstawi Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie dotyczące stosowania niniejszej dyrektywy.
Artykuł 10
1. Państwa Członkowskie nie później niż do dnia 31 grudnia 1994 r. wprowadzą w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne konieczne do wykonania niniejszej dyrektywy oraz niezwłocznie poinformują o tym Komisję. Przepisy niniejszej dyrektywy będą mieć zastosowanie do wszystkich umów zawartych po dniu 31 grudnia 1994 r.
2. Przepisy przyjęte przez Państwa Członkowskie zawierają odniesienie do niniejszej dyrektywy lub odniesienie takie towarzyszy ich urzędowej publikacji. Metody dokonywania takiego odniesienia są określane przez Państwa Członkowskie.
3. Państwa Członkowskie przekażą Komisji teksty głównych przepisów prawa krajowego przyjętych w zakresie objętym niniejszą dyrektywą.
Artykuł 11
Niniejsza dyrektywa skierowana jest do Państw Członkowskich.

Niejasne i nieobiektywne reguły przeliczania walut w umowach kredytowych są nielegalne. W przypadku 4 banków wzory umów są prawomocnie uznane za nieuczciwe i wpisane do rejestru klauzul zakazanych UOKiK. Identyczny mechanizm stosowały pozostałe banki.

W umowach kredytowych są także inne niedozwolone zapisy, na podstawie których banki nakładały opłaty, chroniące wyłącznie interesy banków. Wzory umów mBanku oraz Getin Banku są nielegalne w odniesieniu do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (UNWW) lub ubezpieczenia „pomostowego” postanowienia zostały prawomocnie uznane za nielegalne w odniesieniu do mBanku i Getin Banku. Analogiczny mechanizm stosowały niektóre inne banki (np. Bank Millenium).

Sądy nakazują zwracanie przez banki opłat pobranych na podstawie niedozwolonych postanowień umownych.